آینده محاصره نوار غزه در پرتو گذرگاهها،تونل‌ها و منطق،پایان محاصره نوار غزه درآینده نزدیک،امری غیرممکن بنظرمیرسدبرغم امید‌واری ساکنان نوارغزه پس از پیروزی محمد مرسی در انتخابات ریاست جمهوری مصر...

مقدمه
بیش از 6 سال از محاصره نوار غزه می‌گذرد. ساکنان این منطقه برای رفع نیازهای اولیه و اساسی خود به تونل‌هایی تکیه می‌کنند که مابین نوار غزه و مصر احداث شده‌اند.
تعداد این تونل‌ها به بیش از 1.200 تونل می‌رسد. مقامات مصری پس از عملیات صحرای سینا و حمله به سربازان مصری در 5 آگوست 2012، حدود 120 تونل را بستند در حالی که این تونل‌ها برای اهالی غزه به دلیل رسیدن غذا، دارو و نیازهای اولیه، حیاتی به شمار می‌روند. با وجود اینکه نیروهای رژیم اشغالگر اسراییل، گذرگاه کرم ابوسالم را برای ورود کالاها به نوار غزه اختصاص دادند اما فهرستی را تهیه و ورود بسیاری از کالاهای ضروری و اساسی را تحریم کردند. در پی این اقدام، ساکنان نوار غزه بار دیگر به سمت تونل‌های مرزی برای ورود کالاهای مورد نیاز پناه آوردند به امید روزی که بتوانند برای این امر، چاره‌ای اساسی بیاندیشند. همزمان با پیروزی محمد مرسی، نماینده گروه اخوان المسلمین در انتخابات ریاست جمهوری مصر، ساکنان نوار غزه به رفع محاصره امیدوار شدند. محاصره‌ای که رژیم سابق حسنی مبارک -که پیمان عمیقی با مخالفان حماس در سطح منطقه و بین‌الملل داشت- به شدت حمایت می‌شد. پس از پیروزی مرسی، جنبش حماس، طرح‌های مختلفی را برای گشودن دائمی گذرگاه رفح و ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در مرز دو کشور، به مقامات مصری پیشنهاد کرد که در صورت موافقت مقامات مصری، محاصره نوار غزه و رنج و سختی‌های اهالی آن، برای همیشه به پایان خواهد رسید.

واقعیت محاصره
نوار غزه در پی محاصره 6 ساله این منطقه از دو مسئله اساسی رنج می‌برد. آمار بیکاری در سال 2011 به بیش از 30 درصد رسید و تعداد افرادی که در زیر خط فقر به سر می‌برند بالغ بر 67 درصد می‌باشد. حدود 85 درصد از اهالی نوار غزه تا حدود زیادی به کمک‌های انسانی‌ای تکیه می‌کنند که سازمان‌ها و جمعیت‌های خیریه ارائه می‌دهند. نمونه‌های بارز محاصره نوار غزه به شرح زیر می‌باشند:
- نظارت و سیطره رژیم اشغالگر بر فعالیت گذرگاهها و جلوگیری از ورود بسیاری از کالاها و مواد اولیه به گونه‌ای است که اثرات بسیار بدی بر اقتصاد، زندگی مردم، پیشرفت و عمران در این منطقه بر جای گذاشته است.
- بستن گذرگاه رفح برای مدت طولانی به ویژه پس از ایجاد شکاف داخلی میان رهبران فلسطینی، محدودیت تردد و قرار دادن اسامی بسیاری از افراد در فهرست سیاه و جلوگیری از مسافرت آنها.
- به رسمیت نشناختن دولت حماس در سطح بین‌الملل، منوط کردن این عمل به پذیرفتن شروط کمیته چهارجانبه از جانب حماس، عدم برقراری رابطه علنی با رهبران و وزرای حکومت حماس و عدم استقبال آنها در کشور نیز باعث وخیم شدن اوضاع شد. البته برخی از کشورهای اروپایی، تماس‌های محرمانه‌ای با رهبران جنبش حماس داشتند.
- محاصره زمینی، دریایی و هوایی نوار غزه توسط رژیم اشغالگر اسراییل.

موضع حماس
جنبش حماس تلاش نمود تا با استفاده از محاصره نوار غزه در زمینه سیاسی و اقتصادی، فرصت‌هایی را برای خود به وجود آورد. این تلاش‌ها به شرح زیر است:
- جلب حمایت عربی و اسلامی از طریق گفتمان سیاسی و تبلیغاتی و تقویت حضور و جایگاه هیأت‌های سیاسی و پارلمانی که از نوار غزه دیدن می‌کردند.
- بهره‌گیری از وجود مقامات جدید در مصر پس از انقلاب و فراخواندن آنان به پایان محاصره نوار غزه و رنج و سختی اهالی آن از طریق گشودن دائمی گذرگاه رفح و صدور اجازه ورود کالاها و همچنین ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در مرز دو کشور.
- تأثیر گذاردن بر بعضی از کشورهای عربی از طریق دیدارهای پیاپی رهبران داخلی، خارجی، وزرای حماس و غیره مانند دیدارهای هنیه، نخست وزیر دولت حماس از ترکیه، قطر، مصر و برخی کشورهای دیگر.
رهبران حماس همواره به موضع کشور مصر در خصوص ایجاد منطقه آزاد تجاری و گشودن بی قید و شرط گذرگاه رفح در مرحله آتی، امیدوار هستند.

موضع فتح و تشکیلات خودگردان فلسطینی
مقامات تشکیلات خودگردان در رام‌ا... و رهبران فتح بر این باورند که پایان محاصره نوار غزه در خارج از چهارچوب آشتی ملی، باعث می‌شود که حماس برای این آشتی، کمتر تلاش کند. همچنین آنها (تشکیلات خودگردان و فتح) در این صورت، فرصت بازپس‌گیری نوار غزه و بسط سیطره مجدد بر آن را از دست می‌دهند. به همین دلیل، مقامات تشکیلات خودگردان و فتح، موضع تندی را در مورد تونل‌ها داشته و آن را ابزار غیرقانونی معرفی کردند. آنها از طرق مختلف، برای ناکام ماندن تلاش‌های حماس به منظور پایان محاصره نوار غزه و بازسازی آن، سعی کردند. این امر پس از طرح پیشنهادی اسماعیل هنیه مبنی بر ایجاد منطقه آزاد تجاری در مرز مصر شدت گرفت. مقامات تشکیلات مدعی شدند که این طرح به دور از چشمان رهبرانش انجام می‌گیرد و آن را اقدامی خطرناک و غیرقابل قبول معرفی کردند. آنها تأکید کردند که این اقدام، باعث افزایش شکاف می‌شود و به مسئله فلسطین و طرح ملی آن ضربه وارد می‌سازد.

موضع کشور مصر
به نظر می‌رسد که موضع مقامات جدید مصر در قبال رفع محاصره نوار غزه، در حال حاضر، با پیچیدگی‌ها و موانع زیادی روبرو شده است. محمد مرسی که دارای گرایش‌ها و افکار حماسی است در ایام انتخابات به مقامات و رهبران حماس برای رفع محاصره غزه وعده داده است. وی به رهبران این جنبش در مورد رفع تدریجی محاصره غزه اطمینان خاطر داده بود. تسهیلات ویژه‌ای را در گذرگاه رفح در نظر گرفت و برق و سوخت را در اختیار نوار غزه قرار داد. اما به دلیل فشارهای بین‌المللی و در رأس آنها آمریکا و مخالفت گروههای منتقد مصری از جمله سرویس اطلاعات و نهادهای مهم کشور به بهانه ملاحظات حقوقی و سیاسی مرتبط با توافقنامه کمپ دیوید، نگرانی‌های زیادی در مورد کاهش سیطره اسراییل بر نوار غزه و محول کردن مسئولیت این منطقه به مصر وجود دارد. کلیه این امور، مانع از اتخاذ اقدامی واضح و صریح از جانب مصر در مورد رفع محاصره نوار غزه می‌شود و در این مرحله به ارائه کمک انسانی به اهالی نوار غزه و رسیدن کالاها به دست مردم اکتفا می‌کند و منتظر برقراری توافق ملی در فلسطین می‌باشد تا بدین وسیله زمینه مناسب برای رفع محاصره نوار غزه فراهم شود.

موضع رژیم اشغالگر اسراییل
اسراییل از برقراری روابط نزدیک میان رهبران حماس و دولت جدید مصر و همچنین احتمال رسیدن به توافق در رابطه با رفح محاصره، گشودن گذرگاه رفح و تبدیل آن به یک گذرگاه تجاری به شدت نگران است.
علی‌رغم اینکه اسراییل همواره از بار سنگین اقتصادی نوار غزه رنج می‌برده و به دنبال فرصتی مناسب بود تا این بار را بر دوش مقامات مصر، قرار دهد اما باز هم از رفع محاصره نوار غزه بدون هماهنگی با اسراییل و بدون وارد کردن ضربه سخت به مقاومت فلسطینی به شدت می‌هراسد. زیرا این اقدام، زیان‌های سیاسی زیادی را برای اسراییل به همراه خواهد داشت و به جایگاه تشکیلات خودگردان در سایه شکاف داخلی ضربه وارد می‌کند.

موضع دولت آمریکا
بدون تردید، آمریکا در زمینه ادامه محاصره نوار غزه تا زمانی که حماس تسلیم شروط کمیته چهارجانبه شود، در کنار اسراییل می‌‌ایستاده و از آن حمایت می‌کند. همچنین بر کسی پوشیده نیست که آمریکا در ادامه محاصره در سطح بین‌الملل، نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند، اما با این حال، دولت آمریکا ترجیح داد که در مقابل تلاش مرسی برای رفع محاصره غزه واکنش نشان ندهد و هیلاری کلینتون، هر از گاهی موضع مصر در قبال نوار غزه را مورد ارزیابی قرار دهد که مطمئن شود در این زمینه هنوز تحولات عمیق و اساسی رخ نداده است.

سازوکارهای نقض محاصره
جنبش حماس و دولت آن در نوار غزه به دنبال کسب دستاوردهای سیاسی از نظام‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای که در محاصره نوار غزه دستی توانا داشتند، تلاش نمی‌کند. حماس چانه زنی بر سر اوضاع حاکم بر منطقه خاورمیانه و انقلاب کشورهای عربی را نیز امری بی‌فایده می‌داند. علاوه بر این علی‌رغم روابط نزدیک، نمی‌خواهد فقط نقش کشورهای مصر و قطر برای رفع محاصره نوار غزه تمرکز کند.
اولاً: نقش کشور قطر. این کشور، آمادگی خود را برای پرداخت حدود 400 میلیون دلار برای بازسازی نوار غزه، ترمیم زیرساخت‌ها، عمران و ساخت و ساز، اعلام کرده است.
ثانیاً: نقش کشور مصر. این نقش در تلاش برای کسب موافقت مقامات مصری برای گشودن بی‌قید و شرط گذرگاه رفح و ایجاد منطقه آزاد تجاری در مرز دو کشور، نمایان می‌شود.
از سوی دیگر، از کاهش حمایت ایران از نوار غزه به دلیل فشارهای وارد آمده بر این کشور در پی تحریم‌ها، اختلاف‌نظر با نحوه برخورد با مسئله سوریه و موضع‌های مختلف آن در قبال انقلاب‌های عربی، نگرانی وجود دارد. اما در مقابل پیش‌بینی می‌شود که کشور ترکیه از مسئله فلسطین و رفع محاصره نوار غزه حمایت خواهد کرد.

سناریوهای آینده
در 4 ماه آینده ممکن است در نوار غزه با یکی از سناریوهای زیر مواجه شویم:
سناریوی اول یا سناریوی رکود. بدین معنا که محاصره نوار غزه همچنان ادامه خواهد یافت و هیچ‌گونه بهبودی در اوضاع اقتصادی به وجود نمی‌آید. بر اساس این سناریو پیش‌بینی می‌شود که کشور مصر در همان مسیر سابق خود سیر کند و هیچ تغییری در دو پرونده گذرگاه و منطقه آزاد تجاری به وجود نخواهد آمد. فعالیت گذرگاهها به همان شیوه سابق باقی مانده و کالاها مانند گذشته از طریق تونل‌ها و گذرگاه کرم ابوسالم به دست اهالی نوار غزه خواهد رسید.
سناریوی دوم یا سناریوی خوش‌بینانه. بر اساس این سناریو پیش‌بینی می‌شود که اوضاع اقتصادی و معیشتی اهالی نوار غزه تا حدی بهبود ‌یابد. کالاها به آسانی از گذرگاه کرم ابوسالم وارد نوار غزه می‌شوند و در پی ارائه تسهیلات در گذرگاه رفح، روابط اقتصادی خوبی با مصر برقرار خواهد شد. احتمالاً اقدامات لازم برای ایجاد منطقه آزاد تجاری انجام می‌شود و وضعیت زیرساخت‌ها، سوخت، برق، آب و غیره بهبود می‌یابد.
سناریوی سوم یا سناریوی بدبینانه: بر اساس این سناریو پیش‌بینی می‌شود که وضعیت وخیم محاصره غزه همچنان ادامه یابد و بلکه وخیم تر شود. طرح ایجاد منطقه آزاد تجاری به تعویق می‌افتد و پرونده آشتی ملی با رکود مواجه می‌شود. با توجه به این سناریو، اوضاع نوار غزه وخیم‌تر از سابق شده و میزان فقر و بیکاری افزایش می‌یابد. زیرساخت‌های اقتصادی، قدرت خود را در تولید از دست داده و فعالیت اغلب آنها متوقف می‌شود.
سناریوی چهارم یا سناریوی الگو: بر اساس این سناریو باید شکاف حاکم بر گروههای فلسطینی پایان یابد، دولت وحدت ملی تشکیل شده و محاصره نوار غزه به طور کامل رفع شود. اگر وضعیت بدین صورت ادامه یابد، کشورهایی که پیش از این به فلسطین کمک می‌کردند، از دولت تشکیل شده هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ سیاسی، حمایت خواهند کرد. واردات و صادرات کالاها از گذرگاههای مختلف، آزاد می‌شود و یک توافقنامه تجاری در خصوص گذرگاه رفح به امضا می‌رسد.
با نگاه عمیق به حقایق و اوضاع حاکم، ظاهراً ما در ماههای آینده، شاهد یکی از سناریوهای رکود یا خوش‌بینانه، خواهیم بود. البته در بهترین شرایط نیز ممکن است با موانع و سختی‌هایی در این زمینه مواجه شویم. در این مدت، قدرت و توانایی محمد مرسی در تعیین موضع خود و سیطره بر امور افزایش خواهد یافت و این امر ممکن است، ارائه تسهیلات ویژه‌ای را در گذرگاه رفح به دنبال داشته باشد. پس از اقدام اخیر کشور قطر، زمینه‌های حمایت و رفع محاصره نوار غزه فراهم خواهد آمد. اما سخن از ایجاد یک منطقه آزاد تجاری در مرز مصر، تا حدودی زود به نظر می‌رسد، زیرا در این شرایط، احتمال انجام اقدامات خصمانه از جانب اسراییل و آمریکا در واکنش به این اقدام، افزایش می‌یابد.
اما با این وجود، این گونه نیست که ملت فلسطین هیچ گونه راه گریزی از این دو سناریو نداشته باشند، بلکه ممکن است در صورت برقراری آشتی ملی و رفع محاصره نوار غزه، با سناریوی چهارم روبرو شویم.

پیشنهادها:
- تلاش برای ایجاد وحدت موضع رسمی گروههای مختلف فلسطینی در زمینه رفع محاصره غزه به دور از شکاف‌ها و اختلاف‌های حاکم.
- خاتمه بخشیدن به شکاف حاکم بین گروههای فلسطینی و تلاش برای برقراری و تشکیل دولت وحدت ملی که بتواند از میزان رنج و عذاب اهالی نوار غزه کم کند. این دولت باید برای تقویت موضع رسمی کشور مصر در مورد رفع محاصره و گشودن گذرگاه رفح گام بردارد.
- دعوت به نقد و بررسی موضع رسمی کشور مصر و اطمینان از موضع افراد تندرو که در نظام سابق حسنی مبارک، وجود داشتند و به نفع رژیم سابق عمل می‌کنند. در این شرایط، محاصره نوار غزه رفع شده و رنج اهالی آن در اسرع وقت پایان می‌یابد.
- تلاش برای شکوفایی موضع عربی، اسلامی و انسانی به منظور معرفی و شناسایی اقدامات رژیم اشغالگر و سیاست‌های نژادپرستانه آن در عرصه بین‌الملل و حمایت از خواسته‌های عادلانه اهالی نوار غزه مبنی بر رفع محاصره و خاتمه بخشدین به رنج و عذاب آنها.

منبع: الزیتونه