تحولات خاورمیانه پس از نشست داووس

    نویسنده:عبدالصبور صمدی*

اظهارات تند اردوغان و ترک اجلاس از سوی او برای بسیاری از سیاستمداران و آگاهان سیاسی غیر قابل باور بود.( یادداشتی پیرامون تنش جدید در روابط ترکیه و اسرائیل )
از زمانی که رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در اجلاس جهانی اقتصاد ( داووس ) درسوئیس با لحنی تند و از مواضع و سخنان شیمون پرز رئیس جمهور اسرائیل انتقاد کرد، بسیاری از مسائل به نحوی تحت الشعاع این حرکت قرار گرفته است.
قرار بود در این دور از اجلاس، بحران اقتصادی کنونی جهان بیش از هر چیز دیگر مورد بحث و بررسی قرار بگیرد لکن آن چه که در دو روز پیش در داووس گذشت همه چیز را به نحوی از بحث اصلی خارج کرد و به این اجلاس اقتصادی صبغه ی سیاسی بخشید و رسانه های خبری جهان هم با انعکاس این خبر، این مسئله را بیش از پیش جهانی کرده اند.
ترکیه از جمله معدود کشورهای اسلامی است که روابط گسترده و بالایی از نوع حسنه با اسرائیل برقرار کرده است و حزب حاکم این کشور، یعنی حزب عدالت و توسعه ترکیه علی رغم این که گرایشات اسلام گرایانه ی خود را کتمان نمی کند، در مجموع به عنوان یک حزب سکولار شناخته می شود.
سوای از این، سال هاست که ترک ها در صدد پیوستن به اتحادیه ی اروپا هستند و این مسئله سال به یکی از اولویت های اساسی در سیاست خارجی آنکارا تبدیل شده است.
 لذا با توجه به این مسائل، اظهارات تند اردوغان و ترک اجلاس از سوی او برای بسیاری از سیاستمداران و آگاهان سیاسی غیر قابل باور بود.
 در این که حرکت اخیر اردوغان در مسئله ی پیوستن ترکیه به اتحادیه ی اروپا تاثیر منفی خواهد گذاشت، شکی نیست. اما با تمام این ها این ماجرا برای اسرائیل بیش از پیش ناخوشایند خواهد بود. واقعیت این است که حمایت ترکیه از اسرائیل برای تل آویو بسیار ارزشمند تر از آن چیزی است که تصور می شود. ترکیه زمانی که اسرائیل را به رسمیت شناخت، برای اسرائیل یک حادثه ی مبارک به شمار می رفت، چرا که این کشور به عنوان مقر آخرین خلافت اسلامی از یک وجهه ی سمبلیک و عالی در تاریخ سیاست و اندیشه ی اسلامی برخوردار بود و به رسمیت شناخته شدن اسرائیل از سوی ترکیه و عدم همراهی این کشور با دیگر کشورهای اسلامی در فرایند مقابله با اسرائیل، یکی از عوامل مهم تثبیت موقعیت اسرائیل در منطقه ی خاورمیانه شد.
اما آن چه که در شرایط فعلی برای تحلیل گران به یک سوال اساسی تبدیل شده است اینکه اوضاع خاورمیانه با توجه به تنش به وجود آمده در روابط دو مهره ی مهم صفحه ی شطرنج معادلات منطقه یعنی اسرائیل و ترکیه چگونه خواهد بود؟. ترکیه کشوری است که از منظر سیاسی و نظامی یک ابرقدرت منطقه ای به شمار می رود اما آن چه که بیش از پیش نقش و جایگاه ترکیه را درچند سال اخیر پر رنگ تر جلوه داده نقش دیپلماتیک مهمی است که این کشور در مسائل خاورمیانه و مخصوصا مسئله صلح اعراب و اسرائیل ایفاء کرده است.
 ترکیه از جمله کشورهایی است که در تمامی طرح های صلح خاورمیانه حضور فعالی داشته است و این کشورچند مدت است که میزبان گفتگوهای صلح میان اسرائیل و سوریه می باشد، طرحی که به ابتکار تیم سیاست خارجی اردوغان تدوین شده و امیدهای بسیاری به آن بسته شده بود. حال آیا جنجال به وجود آمده میان اردوغان و شیمون پرز به معنای پایان تعاملات موجود میان اسرائیل و ترکیه خواهد بود؟ این سوالی است که پاسخ آن قطعا منفی است ولی با تمام این ها دو پیامد مهم را در سطح منطقه و فرا منطقه ای در پی خواهد داشت که عبارتنداز:
نخست اینکه آینده ی طرح تنش زدایی میان اسرائیل و سوریه، که ترکیه میانجی گر آن محسوب می شود را در هاله ای از ابهام فرو خواهد برد. اکثر تحلیل گران در این باره تا کنون دو گونه نظر داده اند، برخی به گونه ای از پایان و به عبارتی شکست نشست تنش زدایی دمشق و اسرائیل سخن به میان آورده و دسته ی دیگر نیز با نگاهی خوش بینانه تر آن را به گونه ای مقطعی متوقف ارزیابی کرده اند ولی با این وجود برگزاری نشست جدید میان طرفین را نیز در آینده ای نزدیک بسیار بعید ارزیابی می کنند.
غیر از مسئله ی فوق تا چند مدت دیگر قرار است که اجلاس آناپولیس دوم و به احتمال زیاد این بار در مسکو برگزار شود که این امر با توجه به حوادث اخیر غزه و البته مواضع جدید ترکیه نتیجه بخشی آن را با تردید مواجه کرده است.
به عبارتی دقیق تر با اعلام مواضع جدید ترکیه، تحولات خاورمیانه نیز پیچیده تر شده است. اردوغان زمانی که به کشورش بازگشت با استقبال ده ها هزار نفر از مردمان ترکیه مواجه شد، که حمایت خود را ازمواضع او در داووس اعلام کردند. بعد از این استقبال شبانه، ده ها مورد تقدیر و تشکر از سوی گروه ها، جریان ها، رجال سیاسی و کشورهای مختلف از اردوغان به عمل آمد که این امر هم اکنون در حال تبدیل شدن به یک موج است. یک موج سیاسی، که چندان به نفع روند صلح در خاورمیانه نخواهد بود و مشروعیت اجلاس آناپولیس دوم را از هم اکنون زیر سوال برده است.
اسرائیلی که ها به نحوی از بحران غزه خلاص شده بودند و تا چند مدت دیگر انتخابات پارلمانی خود را در دهم فوریه برگزار می کنند و به هیچ وجه انتظار این حرکت را آن هم از اردوغان نداشتند. حرکتی که در این روزها برای حزب کادیما و کسانی امثال پرز و اولمرت و لیونی دغدغه ی جدیدی را این بار از جایی که اصلا تصورش را نمی کردند به وجود آورده است. 

*نقل از آوا پرس