حقیقت و آینده چالش میان ترکیه و اسراییل

نکته یی که باید ترکیه توجه داشته باشد؟

روابط دولت ترکیه و رژیم صهیونیستی در روزهای اخیر به تیرگی گرائیده است. نقطه آغاز این بحران در روابط آنکارا و تل آویو، را حذف مشارکت نیروی هوایی اسرائیل در مانور پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از سوی ترکیه عنوان می کنند. آنکارا در اعتراض به جنایات اسرائیل علیه فلسطینیان و باتوجه به گزارش قاضی ریچارد گلدستون که اسرائیل را در جنگ 22 روزه در غزه در موارد متعددی جنایتکار جنگی معرفی کرد، اقدام به این عمل نمود. آقای رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه هم در اظهاراتی باتوجه به خواست جمعی جامعه مسلمانان ترکیه، حذف اسرائیل در مشارکت در این مانور نظامی را در راستای اراده مردم ترکیه دانسته است. همزمان با این اقدام مجموعه ای تلویزیونی در ترکیه به نمایش گذاشته شده که در آن جنایات سبوعانه صهیونیست ها علیه فلسطینیان بی دفاع خاصه کودکان به تصویر کشیده شده است. این اقدام ترکیه و نمایش این مجموعه تلویزیونی فضای افکار عمومی ترکیه را علیه اسرائیل بیشتر از گذشته برانگیخت. تل آویو هم  در اعتراض به نمایش این سریال سفیر ترکیه در رژیم صهیونیستی را به وزارت امور خارجه فراخواند.
چالش موجود در روابط ترکیه واسرائیل سئوالاتی را در ذهن آگاهان و تحلیلگران مسائل منطقه ای ایجاد کرده است. زمینه های پیدایی این چالش در روابط دو طرف چه بوده است و دو طرف خاصه دولت ترکیه چه اهدافی را از این اقدام دنبال می کند؟

1- دولت ترکیه  پیش از روی کار آمدن حزب اسلامگرای عدالت و توسعه روابط خود با رژیم صهیونیستی را علی رغم اعتراضات گسترده، جهان اسلام به ویژه مسلمانان ترکیه برقرار کرده بود و اسرائیل ترکیه را به عنوان پایگاه مهمی برای توسعه حوزه نفوذ خود در جهان اسلام خاصه در کشورهای تازه استقلال یافته آسیای میانه تعریف و تلاش میکرد این روابط را عمیق تر و گسترده تر سازد. همچنین باتوجه به نیاز اسرائیل به آب، روابط با ترکیه می تواند کمبود آب شدید را در آینده برطرف سازد. پس از روی کار آمدن دولت آقای اردوغان، دولت ترکیه به گسترش و تعمیق این روابط پرداخت و دامنه این روابط را بسیار گسترش داد و رژیم صهیونیستی امتیازات زیادی را از این روابط نصیب خود کرد.

2- دولت ترکیه که از دیرباز به دنبال عضویت در اتحادیه اروپا است و برای نیل این هدف بسیاری از ارزش های ملی، قومی و دینی ملت ترکیه را فدا ساخت اما همواره ناکام مانده است، آنکارا از گسترش روابط با اسرائیل در واقع به دنبال استفاده از نفوذ صهیونیسم در دولت های اروپایی برای پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا بود. اما با وجود همه این امتیازات، دولت ترکیه توفیقی کسب نکرده است.

3- دولت ترکیه به ویژه پس از پذیرش اعضاء جدیدی در این اتحادیه که به تازگی از بلوک شرق استقلال یافته بودند و باتوجه به اینکه تقریباً همه این اعضاء جدید سابقه خوبی از ترکیه در حافظه تاریخی خود ندارند، شرایط پذیرش خود در اتحادیه اروپا را مأیوس کننده یافته و سیاست جدیدی را که همان نگاه به شرق بود، در سیاست خارجی خود تعریف کرد. البته تحلیلگران منطقه ای از قبل پیش بینی این شرایط را برای ترکیه کرده و از به بازی گرفتن ترکیه توسط غرب برای کسب امتیازات بیشتر از آن و جهان اسلام، در راستای منافع خود هشدار داده و بر ضرورت همگرایی ترکیه با جهان اسلام تأکید کرده بودند.

4- جامعه ترکیه شرایطی دارد که بهانه خوبی برای فشار اروپا به ترکیه و استفاده از آن و تعریف الگوی جدیدی از دولت اسلامی برای جهان اسلام در راستای تأمین منافع غرب است به ویژه که ترکیه قویاً خواستار جذب در اتحادیه اروپا است.
الف- تبعیض قومی: در ترکیه اقوام مختلفی زندگی می¬کنند که عمده ترین آنها ترک و کرد هستند. جامعه ترک تقریباً همه امتیازات را به عنوان شهروند درجه یک مصادره .
ب- مصونیت نظامیان و دخالت آنها در قدرت: پس از روی کار آمدن دولت آتاتورک، نظامیان قدرت را در ترکیه به انحصار خود درآورده و ضمن برخورداری از مصونیت سیاسی و قضایی به هر بهانه ای در قدرت اعمال نفوذ می کردند این موضوع به شدت مورد اعتراض اروپا است.
ج- فقدان توسعه اقتصادی: اعضای جامعه اتحادیه اروپا با حذف روادید برای شهروندان این اتحادیه زمینه جابجایی شهروندان در سراسر اتحادیه را برای سکونت و کار تسهیل کرده اند ولی از آنجا که فرایند و میزان توسعه در اتحادیه تقریباً یکسان است کمیت این جابجایی چندان نیست و تأثیر چندانی برحوزه های اقتصادی، اجتماعی و امنیتی کشورهای عضو اتحادیه ندارد. اما جامعه ترکیه از نبود توسعه اقتصادی اجتماعی در رنج بوده و با پذیرش آن در اتحادیه پیش بینی می شود. بیش از 10 میلیون نفر از ترکیه به اروپا مهاجرت کنند و این امر مشکلات زیادی را برای کشورهای عضو به وجود خواهد آورد. بنابراین توسعه اقتصادی و اجتماعی از دیگر پیش شرط های اروپا برای ترکیه است.
د- تفکیک دین از سیاست: دولت های اروپایی خاصه آلمان و فرانسه از گسترش کمّی و نفوذ روز افزون اقلیت مسلمان در هراسند. اصولاً سیاستمداران اروپا از ورود دین به عرصه سیاست و نقش آفرینی آن احساس خطر می کنند. با آنکه نظام ترکیه یک نظام سکولار و غیر دینی تعریف شده است، اما جامعه ترکیه به شدت دینی است و هنوز قوانین اسلامی از قوت بالایی در این جامعه برخوردار است و وورد این جامعه اسلامی به جامعه اروپا وزنه اقلیت مسلمان را به یکباره سنگین خواهد کرد که مطلوب اروپا نیست. بر این اساس اتحادیه اروپا خواهان ایجاد تغییرات گسترده در حوزه مورد اشاره است و برای این منظور نیز 100 میلیون دلار درنظر گرفت و 10 سال هم به ترکیه فرصت برای ایجاد این تغییرات داد.  

5- حزب عدالت و توسعه در ترکیه با ظاهر و عنوانی اسلامگرا و براساس نظریه تفکیک دین از سیاست شکل گرفت و توانست به سرعت دولت را در دست گیرد. دولت آقای رجب طیب اردوغان طی پروسه ای توانست تا حدودی قدرت نظامیان را محدود کرده و به رفع تبعیض قومی خاصه در جامعه اکراد کمک کند که آزادی آموزش و به کارگیری زبان کردی، تشکیل احزاب کردی و غیره از نمونه های آن است که این امور موجب تقویت جایگاه حزب در جامعه اکراد نیز شده است. همچنین با تعریف و پیگیری سیاست های اقتصادی، توانسته سرانه درآمد شهروندان ترکیه را از 700 دلار به 4700 دلار افزایش دهد. در دوران حکومت حزب عدالت و توسعه  نیز کوشیده شده تا سیستم های صادرات و واردات را با سازمان تجارت جهانی هماهنگ سازد.

6- ترکیه مدعی است تقریباً با گذشت حدود 5 سال از فرصت ده ساله اروپا برای ایجاد تغییرات اساسی در ابعاد سیاسی- قومی- ساختاری- اقتصادی و تقسیم قدرت توانسته در این امر موفق باشد و تقاضای رسیدگی و پذیرش عضویت ترکیه در اتحادیه را در نشست آتی آن دارد. اما اکثر اعضاء اتحادیه بررسی این موضوع را به پایان ده ساله موکول می کنند. بنابراین بررسی آن در جلسه آتی محل تردید و محتمل است.
7- دولت ترکیه تاکنون «سیاست گفتگو با اروپا بدون جایگزین» را در پیش گرفته بود و پس از ناکامی از این سیاست، نقش جدیدی را برای خود یعنی نگاه به شرق تعریف کرد. این نقش جدید با حفظ سیاست گفتگو با اروپا است. برای عملیاتی کردن این نقش از مهمترین موضوع و مسأله جهان اسلام به عنوان ابزاری قدرتمند بهره گرفته است. یعنی بحران فلسطین. شروع این نقش آفرینی جدید ترکیه را می توان موضعگیری ترکیه در جنگ 22 روزه دانست و ادامه آن موضعگیری آقای اردوغان در نشست دافوس در برابر شیمون پرز رئیس رژیم صهیونیستی و اکنون موضعگیری وی باتوجه به گزارش آقای گلدستون است.

8- دولت ترکیه در واقع با این نقش جدید زیرکانه به دنبال افزایش مزیت های خود است یعنی در عین اینکه جانشینی برای پیوستن به اتحادیه اروپا پیدا کرده توانسته سرمایه گذاری را انجام دهد که در هرصورت سود برده باشد. زیرا با این رویکرد جدید، ترکیه به دنبال تعریف خود به عنوان رهبری جهان اسلام با مدل غربی است تا جایگزین مدل غیر غربی آن باشد و البته این نقش هم به نظر می رسد مطلوب و مناسب غرب خاصه اتحادیه اروپا است. ترکیه از این طریق به دنبال آن است که اروپا با پذیرش این کشور در اتحادیه اش، خود را به عنوان رابط و پل ارتباطی با جهان اسلام تعریف کند. در غیر این صورت ترکیه از سرمایه گذاری خود تنها به سود حاصله از همگرایی با جهان اسلام بسنده خواهد کرد. هرچند تحلیلگران براین باورند که ترکیه اگر به دنبال منافع درازمدت مردم خود است باید خود را در چارچوب همگرایی واقعی با جهان اسلام تعریف کند و مزیت های خود را در نسبت با جهان اسلام افزایش دهد وگرنه در این مسیر نیز کامیابی انتظار مردم ترکیه را نخواهد کشید.
9- پس از کناره گیری کشورهای غربی از همراهی در مانور مورد اشاره به بهانه حمایت از اسرائیل و در اعتراض به اقدام ترکیه در حذف آن از این مانور، دولت ترکیه تلاش مجدانه ای برای برگزاری این مانور با کشورهای منطقه خاصه همسایگان خود و افزایش روابط با آنها را در دستور کار دارد. ضمن استقبال از این رویکرد ترکیه و باتوجه به ظرفیت هایی که جامعه ترکیه دارد که می تواند آنها را در خدمت توسعه امنیت و اقتصاد و رفاه منطقه قرار دهد توجه این نکته نیز از سوی دولتمردان ترکیه ضروری است که جهان اسلام انتظار دارد دولت ترکیه در این رویکرد تنها به منافع خود منهای ملل منطقه نیندیشید بلکه دقت داشته باشد که تنها در صورت گره خوردن منافع ملت ترکیه به عنوان عضوی از جهان اسلام منافع ملت بزرگ ترکیه نیز تأمین خواهد شد.

احمدرضا روح ا... زاد