انگلیس ستیزی؛ ماهیت قیام مردم در سلطنت نشین عمان
گزارش رسانه های دیداری ، شنیداری و مکتوب منطقه و جهان حاکی از آغاز جنبش اعتراضات مردمی مخالف سیاست های مقامات پادشاهی عمان است. امری که احتمال تحقق فرضیه انتقال جنبش های اخیر اعتراضی در کشورهای عربی و شمال افریقا به سلطنت نشین عمان را تقویت می کند و نشان می دهد که دامنه این جنبش ها هر روز گسترده تر می گردد و می تواند به تمامی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز کشانده شود.
حقیقت اعتراضات در سلطنت نشین عمان چیست؟ محرکهای این اعتراضات کدام است؟ میزان مهار و یا احیانا گسترش این اعتراضات چگونه است؟ افزایش این اعتراضات آیا می تواند نظام سلطان قابوس بن سعید را تهدید نماید یا خیر؟
* صحنه سیاسی عمان؛ شرح معلومات جاری
پادشاهی عمان از جمله کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس محسوب می شود که در آن نزاع های سیاسی معمولا دیده نمی شد و یا اگر وجود داشت کم شدت بود. به رغم این اما در پی تنش ها و ناآرامی های فزاینده سیاسی اخیر در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا ، رویدادهای سیاسی در سلطنت نشین آرام عمان نیز به نظر می رسد آغاز شده و می رود به سایر رویدادهای سیاسی موجود در دیگرکشورهای منطقه و جهان بپیوندد. در خصوص رویدادهای جاری این کشور می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- گروهی از معترضین تلاش کردند از نظام این کشور بخواهند به انجام اصلاحات سیاسی بیشتری اقدام کند.
- اعتراضات سیاسی در عمان زمانی که معترضین اقدام به تحصن و مسدود کردن راههای اصلی منتهی به بندر صحار در منطقه شمال این کشور کردند ماهیت جنبشی به خود گرفت. شایان ذکر این که بندر صحار اصلی ترین بندر عمان برای صادرات نفت محسوب می شود.
- افزایش درگیریها در این منطقه منجر به درگیری بین پلیس و تظاهر کنندگان شد که در نتیجه آن چند شهروند معترض کشته شدند
- گزارشها حاکی از ان است که تعداد تظاهرات کنندگان به بیش از 1000 نفر می رسید.
- اخبار ضد و نقیضی در خصوص تعداد کشته شدگان منتشر شده است. در حالی که رسانه های دولتی مدعی قتل یک شهروند هستند اخبار غیر رسمی – به نقل از پزشک یکی از بیمارستانی دولتی_ حکایت از کشته شدن دست کم شش شهروند عمانی دارد.
- تظاهرات همچنین با برخی اعمال خشونت آمیز از جمله تخریب فروشگاهها و آتش زدن برخی اماکن همراه بود
- سلطان قابوس بن سعید پادشاه عمان به دنبال این اعتراضات با اعلام تعدیل وزارتی و وعده فراهم کردن 50 هزار فرصت شغلی سعی کرد به نوعی این ناآرامی ها را مهار کند. او همچنین دستور داد برای هر شهروند بیکار معادل 390 دلار آمریکا حقوق پرداخت شود.
گفتنی است تنش ها در عمان از حدود یک هفته پیش آغاز شد. به رغم تلاش دولت عمان برای مهار آن اما این اعتراضات در دامنه محدودتری ادامه یافت تا اینکه روز دوشنبه (9 اسفند ) به درگیری انجامید. نکته مهم در این رویداد این است که این اعتراضات ماهیتی خشونت آمیز به خود گرفت.
* نظام سیاسی عمان : طبیعت و ویژگی ها
نظام سیاسی عمان به نسبت سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس دارای قدمت بیشتری است. آغاز حکومت در این سلطنت نشین به سال 751 میلادی و با حکومت آل جلندی بن مسعود برمی گردد که اولین پادشاهی است که در عمان حکومت کرده است. حکومت آل جلندی ها در عمان از سال 751 میلادی آغاز و تا سال 1406 میلادی ادامه می یابد. در این سالها 26 امام بر عمان حکومت کردند که آخرین آنها مالک بن علی بود.
با پایان یافتن نظام امامی درعمان دوره نظام "حکومت خانوادگی" از طریق خانواده آل نبهان که از سال 1406 شروع و تا سال 1624 ادامه یافت، آغاز گردید. پس از پایان حکومت خانواده آل نهبان حکومت خانواده الیعاربه آغاز شد که حکومت آنان از سال 1624 م شروع و تا سال 1724 ادامه یافت. پس از آنان نوبت به حکومت خانواده بنو غافر رسید که این خانواده نیز از سال 1724 تا سال 1728 بر عمان حکومت کردند و سپس حکومت مجددا به خانواده الیعاربه رسید. این خانواده نیز از سال 1728 تا 1749 زمام امور در عمان را در دست داشتند. پس از ان زمام حکومت در سال 1749 م به خانواده آل سعید انتقال یافت که این خانواده از آن زمان تاکنون بر عمان حکومت می کنند. سلطان قابوس بن سعید آخرین شاه از خانواده آل سعید است که از 23 ژولای سال 1970 تاکنون بر این کشور حکمرانی می کند.
صحنه سیاسی عمان تاکنون شاهد موارد زیادی از نوسانات و ناآرامی های سیاسی بوده که به موارد زیر ختم شده است:
- جنگ داخلی خونین که جبهه مردمی برای ازادی عمان دارای گرایشات چپ گرایانه آن را به راه انداخت و با کمک رژیم های سعودی، یمن ، پهلوی ایران ،آمریکا و انگلیس سرکوب شد.
- کودتای معروفی که سلطان کنونی عمان آقای قابوس بن سعید علیه پدرش سلطان سعید الثالث بن تیمور بن سعید راه انداخت و موفق شد قدرت را در دست بگیرد.
گزارشها حاکی از آن است که نظام سیاسی کنونی عمان قوام خود را از ساختار زیربنایی و موسسات سیاسی که می توان در موارد زیر آنها را توصیف کرد، دریافت می دارد.
- اصول: تاکید بر مرجعیت مقامات عالی که می توان آن را به " سلطنت مشروطه " و یا سلطنت قانون اساسی" توصیف کرد
- نهادها: نهاد دربار در واقع بالاترین قدرت و مجلس شورا نیز قوه مقننه را در عمان تشکیل می دهد. این مجلس متشکل از یک مجلس و یا به عبارتی یک هیات عالی (مجلس الدوله) است که سلطان و یا شاه اعضای ان را تعیین می کند و براین اساس به ان مجلس پادشاه می گویند و ماموریتش پیگیری عملکرد سایر نهادها است و دیگری مجلس مشورتی که انتخاب اعضای ان با رای مستقیم مردم صورت می گیرد و به همبن دلیل به آن مجلس الشعب می گویند.
- دستگاهها: در سلطنت نشین عمان انواع و اقسام دستگاههای دولتی معاصر وجود دارد لیکن همه آنها تحت مدیریت قوه مجریه که بطور مستقیم زیر مجموعه دربار این کشور به رهبری سلطان قابوس بن سعید فعالیت می کند، اداره می گردد.
از این رو براساس ملاحظات ارزش سیاسی ، نظام سیاسی عمان هرگونه اقدام احزاب سیاسی در این کشور را تحت کنترل دارد به گونه یی که برگزاری روند انتخابات درچارچوب یک مدلی که براساس ان شهروندان اقدام به انتخاب نمایندگان خود در مجلس مشورتی از طریق رای گیری می کنند، صورت می گیرد و به این ترتیب به صورت مستقیم افرادی انتخاب می شوند که پس از جستجو و تحقیق سرویس های امنیتی دربار عدم وابستگی آنان به گروههای سیاسی، تایید شده باشد.
* روند درگیریهای سیاسی در داخل عمان به کجا می رود؟
سلطان قابوسی که الان بر عمان حکومت می کند در سال 1940 متولد شده است. او تنها پسر سلطان سعید الثالث بن تیمور بن سعید است . پادشاه کنونی تحصیلات دوران ابتدایی و راهنمایی خود را در شهر صلاله عمان و بونا هند گذرانده است. سپس به بریتانیا رفت و به دانشکده نظامی ساند هیرست(همان دانشکده یی که شاه حسین بن طلال اردن از آن فارغ التحصیل شد ) این کشور پیوست. از آنجا که درآن زمان سلطنت نشین عمان زیر نفوذ بریتانیا بود قابوس به صفوف ارتش این کشور پیوست و در یکی از گردانهای مربوط به نیروهای پیاده انگلستان و مشخصا در گردان اسکاتلندیها مشغول به انجام وظیفه شد. گفته شده او زمانی که در آلمان بود در گردان یکم نیروهای پیاده انگلیس خدمت می کرد و به درجه افسر ارشد رکن در ارتش انگلستان رسید.
سلطان قابوس کار خود رادر ارتش بریتانیا به پایان برد و سپس به عمان بازگشت و توانست نفوذ قابل توجهی در صفوف ارتش عمان که دارای بیشترین ارتباط با ارتش انگلستان بود، داشته باشد. پس از آن و به دنبال بروز اختلافات میان قابوس بن سعید و پدرش سلطان سعید الثالث بن تیمور بن سعید درگیریهای شدیدی میان هواداران سعید پدر و پسر درگرفت که در نتیجه آن سعید پسر به کمک انگلیسی ها توانست سعید پدر را از تخت شاهی به زیر بکشد و خود جایگزین وی گردد.
ماهیت درگیری سیاسی در درون عمان کاملا مبهم و غیر قابل تشخیص است. در این زمینه برخی نظریه ها می گویند که تاثیر عامل خارجی (انگلیسی) همچنان حضوری قوی در زمینه های امنیتی عمان دارد. به عبارت دیگر موقعیت مهم ژئو استراتژیک عمان و خصوصا اشراف مستقیم این کشور بر تنگه هرمز و جنوب ایران ، دریای عمان و اقیانوس هند باعث شده است که انگلیسی ها بیشترین نفوذ مستقیم و غیر مستقیم را با هدف تامین منافع خود بر این پادشاهی داشته باشند. علاوه براین پادشاهی عمان ارتباطات وثیقی نیز با آمریکایی ها دارد و از این حیث سلطنت نشین عمان در حال حاضر پذیرای تعداد زیادی از مراکز نظامی آمریکا و انگلیس در خاک خود است.
* ماهیت جنبش اعتراضی در سلطنت نشین عمان
در حال حاضرماهیت جنبش اعتراضی مردم عمان دست کم در سطح آشکار قضیه بیشتر جنبه اقتصادی دارد لیکن در سطح غیر آشکار این جنبش به راحتی می توان درخواست برای مقابله با نفوذ انگلیس و آمریکا و همچنین افزایش مشارکت سیاسی بدون نظارت و اعمال نفوذ دربار را مشاهده کرد وبراین اساس ابراز عقیده کرد که تاثیر جبهه مردمی برای ازادی این کشور تا چه میزان بوده است.
ازاین رو آیا سلطان قابوس به مطالبات عمانی ها مبنی بر قطع نفوذ آمریکا و انگلیس و افزایش مشارکت سیاسی آحاد مردم این کشور تمکین خواهد کرد ؟ یا اینکه با جنگ افزارهای آمریکایی و انگلیسی به سرکوب این مطالبات و کشتار ملتش اقدام خواهد نمود؟.
ترجمه و تلخیص: مهدی شکیبایی