دیروز ترکیه آتاترک ، امروز تونس بن علی و فردا ...؟

مهدی شکیبایی

رسانه های دنیا هریک براساس خط خبری مورد نظر خود سعی در مصادره انتفاضه ملت تونس علیه ریشه های ظلم و بیدادگری و وابستگی دولت بن علی دارند وهنوز هیچیک از این رسانه ها یا نمی دانند و یا نمی خواهند به ریشه های اصلی این قیام مردمی اشاره یی کنند.    

براساس آخرین بولدهای خبری، قیام اخیر تونسی ها علیه حکومت دیکتاتوری و دین ستیز بن علی در خط خبری غرب به قیام گرسنگان تعبیر شده است تا با محدود کردن این قیام به موضوعات اقتصادی، از یک سو مفهوم اصلی این قیام –موضوع عقیدتی - به گوش جهانیان نرسد و از سوی دیگر به بقای نظام سیاسی کنونی تونس کمک شده باشد.

شاید مفهوم اصلی این قیام را بتوان در نماز جماعت جوانان تونسی دقایقی پس از پخش اذان برای نخستین بار پس از 50 سال ازتلویزیون تونس جستجو کرد. جاییکه   پس از اقدام کانال هفت تلویزیون تونس به  قطع اخبار و پخش  اذان ، شمار زیادی از جوانان این کشور در خیابان‌های سطح شهر نماز جماعت برپا کردند.

زین العابدین بن علی دیکتاتور فراری تونس در دوران حاکمیتش با برگزاری نماز در مساجد و حجاب اسلامی مخالفتهای شدیدی نموده و ممنوعیت‌های بسیاری را بر بانوان محجبه این کشوراعمال کرده بود.

سیاستی که پیش از او حبیب بورقیبه اولین رییس جمهوری تونس پس از استقلال ظاهری این کشوراز استعمار فرانسه در سال 1956 با تاسی ازنظام سیاسی آتا ترک – موسس ترکیه نوین- در پیش گرفت و پس از او نیز بن علی برآن پای فشرد.

نظام سیاسی ای که بن علی با اصرار خاصی آن را  پیگیری می کرد مبتنی بر نظام سیاسی فرقه گرایی اتاترک و ادغام جامعه مسلمان تونس در فرهنگ مسیحی اروپا بود. نظامی که سعی میکرد رفاه اقتصادی را بدون درنظر گرفتن نیاز ارزشی مردم به ارمغان آورد. 

او همچنین تلاش داشت تا به هر نحوی کشور عربی تونس را از جوامع عربی دور و برای این کشور مسلمان به دلایلی معلوم هویتی غربی خلق نماید. همان کاری که مصطفی کمال پاشا (آتاترک) علیه جامعه مسلمان ترکیه انجام داد و تلاش داشت برای حفظ اقتدار ترکیه دولت ملی گراها را تاسیس نماید. اتاترک اگرچه تلاش کرد این گرایش را در درون ترکها به هرنحوی نهادینه کند اما جامعه مسلمان ترک پس از گذشت تقریبا 70سال از مرگ او طی یک سلسله فراز و فرودها در نهایت بار دیگربا انتخاب یک حکومت اسلام گرا به هویت اصلی خود نزدیک تر شدند.

این همان نکته یی است که عمدا درتحلیل هیچ یک از روزنامه ها و خبرگزاریهای غربی درباره تحولات تونس  به ان اشاره نشد تا بازگشت کشورهای مسلمان وابسته به غرب به هویت اصلی خود همچنان در غفلت باقی بماند.

جامعه مسلمان تونس نیز به نظر می رسد پس از گذشت 54 سال از حاکمیت فرقه گرایی براین کشور در صدد بازیابی هویت اصلی – اسلامی خود است و با ابراز گوشه هایی از ارادت خود به ارزشهای والای اسلامی  خواستار تبدیل کشورشان از یک کشور وابسته محض به غرب به یک کشورعربی، اسلامی  و خاورمیانه ای شده اند.

تا به امروز چهار ضلع فرانسه، آمریکا، اسراییل و لیبی همواره مانع از بازگشت جامعه تونس به هویت اسلامی خود بودند و اصولا بن علی تبحر خاصی در استفاده از هریک از چهار ضلع ذکر شده برای بقای حکومت خود داشت.

 با شکنندگی اوضاع فرانسه در پی اغتشاشات اخیر این کشور در نتیجه بحران اقتصادی اروپا ، ضعف جایگاه بین المللی آمریکا در نتیجه شکستهای این کشور در عرصه سیاست خارجی و بحران مالی داخلی، تضعیف جایگاه منطقه یی و بین المللی رژیم صهیونیستی در نتیجه بیداری اسلامی منطقه خاورمیانه و دست آخر انزوای لیبی در نتیجه وابستگی های این کشور، جایگاه حکومت وابسته بن علی نیز متزلزل شد و تونسی ها توانستند اولین ملت عربی لقب بگیرند که موفق شدند یک حاکم دیکتاتورعربی را از قدرت خلع و سرنگون نمایند. 

حال این پرسش مطرح است که کدامیک از کشورهای عربی منطقه به لحاظ شباهت وضعیتی، به جامعه و تحولات تونس شبیه است؟ در پاسخ باید گفت: اگرچه کشورهایی همچون مصر، اردن، لیبی، عربستان سعودی و کشورهای حاشیه خلیج فارس به لحاظ پیگیری مدلهای " سیاست آتاترکی" شاید هیچ شباهتی به تونس نداشته باشند اما به لحاظ وابستگی های محض حاکمان این کشورها به قدرتهای خارجی برای بقای حاکمیت خود از تونس نیز آمادگی بیشتری برای وقوع چنین تحولاتی داشتند.

انتفاضه تونس بواسطه اهمیت تاریخی آن همچنان بر صحنه سیاسی کشورهای عربی و بین المللی سایه افکنده است. تا جاییکه بسیاری از تحلیلگران از این انتفاضه به عنوان آغاز تغییرات واقعی در منطقه عربی یاد می کنند. این البته زبانحال فقط کشورهای عربی نیست. اسراییل بیش از کشورهای عربی از این انتفاضه هراس دارد. چه اینکه آن را تهدیدی برای امنیت خود می داند حال آنکه انتفاضه تونسی ها تنها تهدیدی برای حاکمیت حاکمان عرب معنا می شود. رژیم تل اویو از زبان سیلوان شالوم معاون نخست وزیر خود از سقوط حکومت بن علی به عنوان دوست اسراییل ابراز تاسف می کند و نسبت به گسترش این انتفاضه به اردن و مصر ابراز ترس می نماید. در اردوگاه تشکیلات خودگردان فلسطین اما موضع قاطعی در خصوص سقوط حکومت بن علی هم وزن با شادی مردم فلسطین از این سقوط گرفته نمی شود.  

هرچند  آنچه در تونس اتفاق افتاد یک نسخه سحرآمیز و یا نوعی عفونت نیست که به سرعت به سایر کشورهای عربی منطقه سرایت کند چه اینکه هریک از کشورهای یاد شده ویژگی ها و عوامل محیطی و موثر خاص خود را دارد اما در جای خود چنانچه این انتفاضه به اهداف واقعی خود دست یابد زنگ هشداری خواهد بود نسبت به اینکه شمارش معکوس برای اغاز یک مرحله جدید درمنطقه عربی شروع شده است. بسیاری از کشورهای عربی منطقه، غیر از"مدل آتا ترکی" حکومت بن علی، در سایر موارد تقریبا با این حکومت تشابهات فراوانی دارند از وابستگی به آمریکا و دول غربی گرفته تا سازش با رژیم صهیونیستی همگی ویژگیهای مشابه حکمای عرب با دولت ساقط شده بن علی در تونس است.