در پی بحران اخیر این کشور با کشورهای عربی؛
آینده روابط قطر با جنبش فلسطینی حماس چگونه خواهد بود؟
در ماجرای اخراج برخی رهبران حماس از دوحه بر اساس شواهد موجود، حماس از موقعیت پیش آمده به خوبی استفاده و اقدام به انتقال رهبران خود بر اساس صلاحدید جنبش به مناطق و کشورهای مختلف نموده است.
خبرگزاری قدس (قدسنا) طاهره زادفرج : *
بر اساس برخی اخبار و گزارش‌های منتشر شده، چهار کشور عربی مهاجم به قطر (عربستان، امارات، بحرین و مصر) طی شروط دهگانه‌ای از دولت این کشور خواستند تمامی رهبران حماس را اخراج و حساب‌های آنها را مسدود کند. مقامات حماس ضمن تایید جابجایی برخی رهبران جنبش (بدون بردن نام کسی) آن را نه نتیجه فشارهای قطر بلکه تصمیمات سازمانی جنبش در پی انتخابات اخیر دانستند. با توجه به اظهارات رسمی و غیر رسمی مقامات حماس و برخی گمانه‌زنی‌ها در این مدت می‌توان گفت، احتمالا خالد مشعل و یاران نزدیک وی از دفتر سیاسی همچنان در دوحه مستقر هستند، صالح العاروری که سرنوشت وی برای اسراییلیها از اهمیت بالایی برخوردار است یا به دلایل امنیتی در مالزی به سر می‌برد یا برای نزدیک شدن به جریان مقاومت محرمانه به لبنان رفته است و تعداد زیادی از اعضای حماس (نه از رهبران) نیز از قطر به لبنان منتقل شده‌اند. اما چهار کشور عربی مذکور اخیرا شروط سیزده گانه‌ای را به جای شروط ده‌گانه قبلی ارایه کردند که در آن بند مربوط به حماس به عنوان یک شرط مستقل و خاص حذف شده است. اگر این تغییر را یک گام به عقب تعبیر کنیم این ادعا که میانجی‌گری مصر پس از دیدار اخیر هیات حماس با مقامات این کشور در آن تاثیرگذار بوده و حماس توانسته است با مدیریت درست، از این فرصت برای جابه جایی اعضای خود استفاده کند و در عین حال همچنان رابطه خود را با قطر حفظ نماید بی‌ربط نخواهد بود. این مدیریت صحیح را می توان نتیجه هماهنگی حماس خارج و حماس داخل دانست.
مقدمه
بر اساس برخی منابع در پی بحران اخیر قطر با چند کشور عربی منطقه، مقامات این کشور مجبور شدند تحت فشارهای خارجی عذر گروهی از رهبران حماس مقیم دوحه را بخواهند و از این روی فهرستی از اسامی را به مسئولان حماس در دوحه ارایه کرده، از آنها خواستند خاک این کشور را ترک کنند. این اقدام قطر سوالاتی را ایجاد کرد که در این گزارش به آنها پاسخ داده می‌شود:
- با توجه به تحولات اخیر در حال حاضر کدامیک از رهبران و اعضای حماس در قطر حضور دارند؟
- آیا کشورهای عربی خواستار اخراج تمامی رهبران و اعضای حماس از قطر هستند یا بخشی از آنها چرا؟
- رهبران طرد شده به کدام کشورها رفته‌اند؟
- این بحران چه تاثیری بر حضور حماس در قطر و در آینده و روابط فیمابین می‌تواند داشته باشد؟
فرضیه
فرض بر این است که با حمایت‌های ایران و ترکیه از قطر و حمایت این کشورها و مصر از حماس و با کاهش تدریجی فشارها، بخشی از رهبران خارج نشین حماس همچنان در قطر بمانند.
وضعیت حضور رهبران حماس در قطر
به دنبال انتشار اخباری در خصوص درخواست قطر برای ضرورت خروج بخشی از رهبران و اعضای جنبش حماس از دوحه (اولین گزارش را المیادین منتشر کرد) اخبار و گمانه‌زنی‌های بسیاری در این خصوص که کدامیک از رهبران و اعضای حماس قطر را ترک کرده‌اند و لیست ارایه شده نام چه کسانی را در بر داشته منتشر شد. در این سوی، جنبش حماس بدون این که نامی از کسی ببرد بر جابجایی برخی از اعضای خود صحه گذارد اما آن را بنا بر مصلحت اندیشی رهبران جنبش و سازماندهی داخلی آن پس از انتخابات اخیر دانست. بر اساس برخی منابع، فهرست اولیه ارایه شده از سوی مسئولان قطری حاوی نام پنج نفر از اعضای ارشد این جنبش است که در راس آنها صالح العاروری، از موسسان شاخه نظامی و از افراد تحت تعقیب رژیم صهیونیستی قرار دارد که پیش‌تر در ترکیه به سر می‌برد و در پی توافق این کشور با رژیم صهیونیستی مجبور به انتقال به قطر شد و شخص دیگر نیز موسی دودین (از اسرای آزد شده در قرارداد شالیت) است، سه نفر دیگر هم از میان اعضای دفتر سیاسی حاضر در دوحه هستند که نامی از آنها در جایی نیامده است. خبرهای منتشر شده از اعلام مواضع برخی مسئولان حماس، حاکی از آن است که در حال حاضر برخی از رهبران ارشد جنبش از جمله خالد مشعل و تعدادی از اعضای دفتر سیاسی همچنان در قطر حضور دارند. خالد قدومی، نماینده حماس در تهران گفت، دفتر سیاسی همچنان در قطر است و به جای دیگری منتقل نشده است.1
خلیل الحیه، جانشین یحیی السنوار نیز در مصاحبه با رسانه‌ها اعلام کرد، حماس همچنان در قطر حضور دارد و بحران دیپلماتیک میان این کشور و عربستان، امارات و بحرین تاثیری بر حماس نداشته است.2
کشورهای عربی، خواستار اخراج چه کسانی شده بودند؟
همچنان که اشاره شد عربستان در شروط ده‌گانه خود خواستار اخراج تمامی رهبران حماس شده بود اما قطری‌ها در اقدامی گام به گام ابتدا در فهرست اولیه ارایه شده خواستار خروج آن دسته از رهبران حماس شدند که با اعضای حماس در کرانه غربی در تماس هستند و عملیات‌های آنها را هدایت می‌کنند، قطر ضمن عذرخواهی از حماس، از رهبران این جنبش خواست این کار را از داخل فلسطین انجام دهند. با توجه به برخی اسناد موجود از دخالت اسراییلیها در این امر به نظر می‌رسد این فهرست نتیجه خواست اسراییلیها باشد.3
کدام کشورها مقصد رهبران خارج شده از دوحه است؟
با توجه به این که در موضع‌گیری‌های رسمی حماس نامی از کسی برده نشده، در خصوص کشورهای مقصد اعضای حماس پس از ترک قطر شاید بتوان به سخنان احمد یوسف، از اعضای ارشد حماس بهای بیشتری داد؛ وی در اظهار نظری گفته بود: حماس آماده است اگر قطر بخواهد، این کشور را ترک کند و حتی دفتر سیاسی خود را هم به جای دیگری منتقل کند تا فشارها بر این کشور کاهش یابد. یوسف افزود، رهبران حماس می‌توانند، در مالزی یا لبنان مستقر شوند و یا به غزه بازگردند.4
از اخبار نسبتا مهم منتشر شده در خصوص مقصد رهبران حماس پس از ترک قطر (که البته تایید یا ردی از سوی حماس در پی نداشت) خبر کوتاهی بود که پایگاه خبری "لیبانون دیبایت" منتشر کرد و نوشت: نزدیک به 100 نفر از رهبران و فعالان جنبش حماس با ترک دوحه از طریق فرودگاه بین‌المللی بیروت وارد این شهر شدند.5 این سایت همچنین خبری منتشر کرد مبنی بر این که "اسراییل از طریق کانال‌های دیپلماتیک نسبت به پذیرش "برخی از رهبران تروریست حاضر در قطر"که از سوی برخی نیروها در لبنان مورد حمایت هستند به فرودگاه بین‌المللی رفیق الحریری هشدار داده و از مقامات این کشور خواسته فورا آنها را بیرون کنند."6 روزنامه الشرق الاوسط (چاپ لندن) نیز همزمان با انتشار این خبر نوشت، سفارت آمریکا در بیروت اقدام به اعمال فشارهایی به مسئولان لبنانی برای ممانعت از پذیرفتن رهبران حماس رانده شده از دوحه کرده است.7 چند روز پیش از انتشار این خبر آویگدور لیبرمن، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در دیدار با خانم نیکی هلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل خواستار فشار بر مقامات لبنان برای عدم پذیرش رهبران اخراج شده حماس شده بود، تاکید لیبرمن بیشتر روی العاروری بود که بنا بر ادعای وی وارد لبنان شده تا با سایر دوستانش و با حمایت حزب الله علیه اسراییل طرح عملیات بریزد8 (رژیم صهیونیستی پیش از این سخنان لیبرمن مدعی شده بود العاروری به مالزی گریخته است؛ این نشان می‌دهد آنها از مقصد العاروری خبر ندارند و چه بسا منتظر واکنش‌هایی رسمی یا غیر رسمی از سوی حماس هستند.) علی برکه، نماینده جنبش حماس در لبنان در این راستا گفت، اسراییل در جستجوی اشخاصی است که دوحه را ترک کرده‌اند تا مقصد آنها را پیدا کند اما ما هرگز به اسراییل پاسخ نخواهیم داد، وی با رد اعمال فشار سفارت آمریکا در بیروت به مسئولان لبنانی، تاکید کرد: طرف‌های زیادی با حماس تماس گرفته‌اند تا از این موضوع سر دربیاورند و بدانند که آیا فعالان حماس وارد لبنان شده‌اند یا نه و تعداد آنها چند نفر است و چه کسانی هستند."9
اگر این خبرها را مانند تکه‌های یک پازل کنار هم بگذاریم باید این احتمال قوی را بدهیم که تعدادی از رهبران و فعالان حماس خارج شده از قطر وارد لبنان شده‌اند. براساس برخی تحلیل‌ها این افراد نمی‌توانند از اعضای ارشد حماس مانند العاروری باشند؛ زیرا ورود آنها به لبنان می‌تواند دردسرهای بسیاری برای این کشور به وجود بیاورد. با این وجود، این احتمال را هم می‌توان داد که برخی از اعضای حماس به طور محرمانه و مخفیانه وارد این کشور شده باشند. منبع قابل اتکا در خصوص صحت حضور افراد حماس در لبنان سخنان خلیل الحیه، جانشین یحیی السنوار است که در پاسخ به سوالی در خصوص درخواست لیبرمن از واشنگتن برای مجبورکردن لبنان به اخراج سران حماس گفت: جنبش حماس استقرار رهبران خود در مناطقی در کشورهای عربی و اسلامی را که فلسطینی‌ها حضور دارند، طی هفته‌های گذشته و پس از انتخابات داخلی از سر گرفته و بازسازی کرده است.10 و اما در خصوص تعداد افرادی که قطر را ترک کرده‌اند، روزنامه عکاظ چاپ عربستان سعودی در گزارشی عدد 4000 نفر را ذکر کرد.11 اما طلال العتریسی، تحلیل‌گر سیاسی لبنانی این رقم را مبالغه‌آمیز دانسته و گفته است، تعداد افراد خارج شده می‌تواند چند ده یا نهایتا چند صد نفر (احتمالا 400 نفر) باشد.12 اگر این رقم به واقعیت نزدیک باشد منبعی که بتوان به آن استناد کرد که باقی افراد و اعضای حماس به کدام کشور رفته‌اند وجود ندارد.
در پایان این بخش باید گفت، بنا به اعتراف مسئولان و سخنگویان حماس، در این که برخی از رهبران و اعضای جنبش، دوحه را ترک کرده‌اند شکی نیست اما مقصد آنها کجا بوده و چه کسانی به چه کشورهایی رفته‌اند؟ با توجه به این که در خصوص جزئیات خبر مربوط به اخراج رهبران حماس از قطر هیچ منبع قابل اطمینانی وجود ندارد و خود مسئولان حماس نیز به دلایل امنیتی از درز خبرها خودداری کرده‌اند، نمی‌توان اطلاعات دقیقی داد.
آینده حضورحماس در قطردر سایه تغییر و تحولات انجام شده
برای بررسی این موضوع نکات زیر را باید در نظر بگیریم:
- دولت قطر در این مدت حتی تحت فشارهای خارجی دست از حمایت از حماس برنداشت و آن را گروهی مقاومتی دانست.
- وزارت خارجه آمریکا به تازگی موضوعی را مطرح و اعلام کرد، این که تا کنون کشورهای خلیج فارس علیه قطر شکایت نکرده‌اند این سوال را به ذهن متبادر می‌کند که آیا اقداماتی که این کشورها علیه قطر انجام داده‌اند از نگرانی آنها در قبال ادعایشان مبنی بر حمایت قطر از تروریسم ناشی می‌شود یا به مشکلات و درگیری‌های قدیمی بین کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس برمی‌گردد؟ به این ترتیب آمریکا این مساله را که موضوع درگیری، خطر تروریسم از جمله وجود اخوان المسلمین و حماس در این کشور بوده، مورد تردید قرار داد.
- وزیر خارجه عربستان اخیرا اظهارات قبلی خود را در خصوص این که از قطر خواسته است رهبران حماس را اخراج کند، تکذیب کرده و گفته است: من چنین چیزی نگفته‌ام.
- کشورهای مهاجم به قطر اخیرا شروط سیزده گانه‌ای به جای شروط ده‌گانه ارایه کرده‌اند که تغییراتی در آن مشاهده می‌شود؛ به این ترتیب که شرط مستقل مربوط به "حماس" حذف شده و به جای آن از قطر خواسته شده است تمامی عناصر تروریستی مندرج در لیست‌های تروریسم آمریکایی و بین‌المللی را تحویل دهد. اگر این تغییر را یک گام به عقب تعبیر کنیم می‌توانیم نتیجه بگیریم که سفر اخیر هیات حماس از مصر و میانجی‌گری مصر (به عنوان یکی از چهار کشور مهاجم به قطر) در این تصمیم‌گیری موثر بوده است.
با توجه به موارد بالا این نتایج به دست می‌آید:
- نام حماس در فهرست تروریسم آمریکا -و نه سازمان‌های بین‌المللی مانند شورای امنیت- وارد شده و از آنجا که آمریکا خواهان ادامه رابطه اقتصادی و نظامی با قطر است چه بسا در این خصوص در صورت پافشاری قطر بر حمایت از حماس از موضع خود عقب‌نشینی کند.
- حضور مصر در میان چهار کشور در ادامه حمایت قطر از حماس موثر خواهد بود و با توجه به ادامه تلاش‌های حماس برای بهبود رابطه با این کشور و همچنین اظهارات خلیل الحیه از سویی و نماینده حماس در ایران از سوی دیگر که در موضع‌گیری‌های خود تاکید کرده‌اند حماس در نظر دارد روابط خود را با ایران، قطر، ترکیه و مصر عمیق‌تر کند و حماس همچنان در قطر حضور دارد، می‌تواند گویای ادامه روابط حسنه حماس و قطر در آینده باشد و چه بسا با عقب‌نشینی تدریجی عربستان از اعمال فشار به قطر برخی از رهبران حماس همچنان در این کشور باقی بمانند.
جمع‌بندی
در ماجرای اخراج برخی رهبران حماس از دوحه بر اساس شواهد موجود، حماس از موقعیت پیش آمده به خوبی استفاده و اقدام به انتقال رهبران خود بر اساس صلاحدید جنبش به مناطق و کشورهای مختلف نموده است. اقتدار حماس در مدیریت این بحران نشان از وحدت رویه رهبران خارج و داخل این جنبش دارد
.
*کارشناسی ارشد مطالعات فلسطین و کارشناس موسسه تحقیقات و پژوهش‌های سیاسی علمی ندا
1- مصاحبه روزنامه همشهری با خالد قدومی، 28 خرداد 1396.
hamshahrionline.ir/detils/373580
2- "الحیة یتحدث عن زیارة حماس لمصر ولقاء دحلان وإجراءات عباس"، 18 یونیو 2017.
https://paltoday.ps/ar/post/300311
3- منابع مربوطه در گزارش دیگری در همین رابطه (تصمیم قطر برای اخراج رهبران حماس از دوحه) آمده است.
4- حماس: خرجنا طوعا من قطر لرفع الحرج عن الدوحة"، 8 یونیو 2017.
www.vetogate.com/2743210
5- "حماس تعود لأحضان حزب الله"، 15 یونیو 2017.
https://www.lebanondebate.com/news/339304
6- " لبنان.. المقر الجدید لـ"حماس" بعد طرد قیادات الحرکة من قطر"، 16 یونیو 2016.
http://www.elfagr.org/2635788
7- "مصادر لبنانیة: مطار بیروت استقبل قادة حماس المطرودین من الدوحة"، 15 یونیو 2017.
www.youm7.com
8- "إسرائیل تدعو واشنطن لإجبار لبنان على طرد قادة حماس"، 9 یونیو 2017.
https://arabic.rt.com/middle_east/882847
9- "حماس ترفض الإفصاح عن وجة قیادیین فی الحرکة غادروا قطر"، 16 یونیو 2017.
www.samanews.ps/ar/post/305560
10- "الحیة یتحدث عن زیارة حماس لمصر ولقاء دحلان وإجراءات عباس"، 18 یونیو 2017.
https://paltoday.ps/ar/post/300311
11- "خروج «حماس» من قطر.. نحو إیران ام ترکیا؟"، 8 یونیو 2017.
http://janoubia.com/2017/06/08
12- "«حماس».. ودورها فی القطیعة العربیة القطریة"،
http://janoubia.com/2017/06/05
انتشار دیدگاههای کارشناسان و مطالب دیگر رسانه ها از سوی خبرگزاری قدس لزوما به معنای صحت و تایید محتوای آنها نیست و صرفا جهت اطلاع مخاطبان گرامی بازنشر داده می شود.
انتهای پیام/